نشست تخصصی چالش ها و الزامات حکمرانی شهروندی در دانشگاه جامع علمی کاربردی استان آذربایجان شرقی برگزار شد

نشست «چالش‌ها و الزامات حکمرانی شهروندی در آذربایجان شرقی» از سلسله نشست‌های استانی «چهارمین همایش ملی و دومین همایش بین‌المللی حکمرانی متعالی به میزبانی دانشگاه جامع علمی کاربردی استان آذربایجان شرقی برگزار شد.

محمدرضا پورمحمدی، استاد دانشگاه تبریز و استاندار سابق آذربایجان شرقی در ابتدای این نشست، اظهار کرد: علی رغم سابقه بسیار دیرینه در بحث مدنیت، شهرنشینی و اقدامات برنامه ریزی در کشور متاسفانه شتاب شهرگرایی و شهرنشینی در کشور از دهه ۴۰ شروع شده است.

به گزارش روابط عمومی دانشگاه جامع علمی کاربردی استان آذربایجان شرقی، وی افزود: از دهه چهلم شمسی شاهد گسترش شهرها و سیر مهاجرت روستاییان به شهرها به ویژه شهرهای بزرگ هستیم. البته مهاجرت چیز بدی نیست مثل مهاجرت اقوام آریایی یا مهاجرت مسلمان از مکه به مدینه اما مهاجرتی که در ایران و شهرهای جهان سوم اتفاق افتاده به دلیل سختی معیشت و مشکلات زندگی در روستاها و آماده نبودن اقتصاد شهری بوده که باعث شده تا در مبدا و مقصد با مشکلات جدی مواجه شویم.

وی در خصوص کاستی‌های نظام برنامه‌ریزی که منجر به سختی حکمرانی در شهرها شده است، تشریح کرد: یکی از جدی ترین مشکلات ما در طول سال‌های قبل و بعد از انقلاب، فقدان طرح آمایش سرزمین است. عملا طرح آمایش سرزمینی که بخواهد مشخصا چگونگی توزیع منطقی و عقلایی جمعیت، انسان، فضا و فعالیت در کشور را شرح دهد نداریم و در نتیجه ۸۰ درصد جمعیت کشور در ۱۹ شهر در شمال و شمالغرب کشور زندگی می‌کنند در حالی که نزدیک به ۱۲۰۰ شهر در کشور وجود دارد.

پورمحمدی با بیان این‌که ۴۴ درصد از جمعیت شهرنشین کشور در پنج شهر بزرگ سکونت دارند، اظهار کرد: مشکل این کلانشهرها مادامی که موضوع پخش جمعیت در پهنه کشور حل نشده حل نمی‌شود. ساخت مسکن، گسترش شبکه عبور و مرور و اقداماتی از این قبیل فقط باعث جذب جمعیت بیشتر می‌شود.

وی با تاکید بر لزوم توزیع منطقی جمعیت در سطح استان، افزود: پیش بینی شده که ۵۰ درصد جمعیت جهان در سال ۲۰۳۰ میلادی شهرنشین شوند که این رقم برای کشور ما ۶۰ درصد و در استان ما نیز ۷۲ درصد جمعیت شهرنشین هستند که اگر این جمعیت در پهنه استان توزیع نشود، اضافه کردن خدمات در کلانشهر تبریز دردی را درمان نمی‌کند.

پورمحمدی افزود: زمانی رشد جمعیت شهرنشینی ۵.۴ درصد بود اما الان منفی است. طرحی که برای ۲۰ سال دیگر تهیه شده با این رشد قطعا همخوانی نخواهد داشت. مثلا درباره حجم ترافیک خیابان‌های شهر اطلاعات درستی نداریم و اطلاعات بسیاری از پارامترهایی که پیش درآمد برنامه‌های بلندمدت هست، وجود ندارد. بنا بر این برنامه‌های بلندمدت به درد جوامعی که اطلاعات کافی دارند و تحولات قابل پیش بینی است، می‌خورد.

وی با اشاره به مشکلات تهیه و تصویب طرح‌ها، اظهار کرد: بخش خصوصی طرح را تهیه می‌کند و سپس طرح توسط شورای عالی معماری تصویب می‌شود که شاید این پروسه تصویب چندین سال طول بکشد در حالی که شهر یک ماهیت پویا دارد و عرض یک سال بسیاری از پارامترها تغییر می‌یابد. زمانی که بنده مسئول بودم هم بر اساس طرح تفضیلی سال ۵۷ عمل می‌کردیم.

یعقوب هوشیار، شهردار تبریز نیز در ادامه با بیان این‌که موضوعات را باید بر اساس اقتضائات زمان بررسی کنیم، اظهار کرد: قطعا در مقایسه با دهه‌های گذشته فاصله معنی داری با آن دوران داریم و اکنون نگاه‌ها، سطح اندیشه‌ها و فکرها ارتقا یافته است. یکی از موضوعاتی که ضرورت بسیاری در عصر حاضر دارد، بحث مدیریت یکپارچه شهری است. هرچند امروز فاصله معناداری با این مدیریت واحد داریم اما همین که این دیدگاه در اغلب مسئولان رده‌های مختلف وجود دارد نشان می‌دهد که این مسیر به سمت همین موضوع حرکت می‌کند.

وی افزود: چند پارگی مدیریت همواره باعث شده که نتوان بسیاری از منابع را مدیریت کرد و بهره وری مطلوب داشت. متاسفانه نگرش اشتباهی به کلانشهرها طی دهه‌های گذشته داشتیم و در ارتباط با پایش و آمایش اگر می‌توانستیم به صورت مطلوب آن‌ها را ارزیابی و به موقع زیرساخت‌ها را تنظیم کنیم، امروز با بسیاری از مشکلات مواجه نمی‌شدیم.

وی ادامه داد: قسمت عمده تحقق نیافتن مدیریت یکپارچه و مشکلات مدیریت شهری به عدم آگاهی بخشی به بخش‌های مختلف جامعه بازمی‌گردد. از کلانشهرها دکور بسیار زیبایی را به افرادی که از این امکانات فاصله دارند معرفی می‌کنیم اما معضلات شهری را بازگو نمی‌کنیم. مثلا در زمینه سلامت مشکلات بسیاری در کلانشهرهای دنیا و کشور داریم ولی آن را بازگو نمی‌کنیم که مثلا ضریب بیماری‌های خاص در کلانشهرها چقدر بالا است.

هوشیار گفت: شهرها به خاطر سیاست زدگی و تمرکزگرایی نظام حاکمیت در حوزه‌های مختلف با هویت خود فاصله معناداری دارند. وزارت و سازمان‌های مختلف به صورت مجرد به منافع خود نگاه می‌کنند و نگاه اشتراکی و هماهنگی وجود ندارد. مثلا در زمینه ترافیک شهری، در سال ۹۵ تعداد ۴۰۰ هزار خودرو داشتیم که امروز این رقم به ۸۰۰ هزار خودرو در تبریز رسیده است. بنا بر این هرچقدر پل و سیستم حمل و نقل عمومی بسازیم بازهم جوابگو نخواهد بود.

شهرداری تبریز ادامه داد: مدیریت شهری امروز با چالش‌های جدی مثل جمعیت پذیری، تنوع اطلاع رسانی، حاشیه‌نشینی، ترافیک، ساخت و سازهای غیرمجاز و چالش‌هایی طبیعی مثل آب و حوادث طبیعی که توجهی به آن نداریم، رو به رو است که کار شهرداری را بسیار سخت می‌کند.

وی افزود: قوانین مختلفی در زمینه کمک به حل چالش‌های مدیریت شهری از سوی دولت وجود دارد مثلا در بخش بافت فرسوده باید مجموعه‌ای که متولی بافت فرسوده است سالانه ۱۰ درصد این بافت را احیا کند اما حتی به یک درصد در پنج سال هم نرسید. هرجایی که دولت نتوانسته موضوعی را جلو ببرد، گفته که شهرداری هست و به همین خاطر شهرداری طی سال‌های گذشته تکالیف مختلفی را بر گردن گرفته که به لحاظ قانونی در حیطه مسئولیت آن نیست.

شهردار تبریز با اشاره به کشورهای دیگری که معضلاتی شبیه ما در بحث مدیریت شهری داشتند به راه حل و راه گشایی رسیدند، گفت: در بحث حاکمیت قانون، ظرفیت‌هایی مهم قانون در کشور داریم که اگر می‌توانستیم آن‌ها را احصا کنیم بسیاری از مشکلات امروز را نداشتیم. یکی از موارد مهم در این زمینه نیز بحث شایسته سالاری است. دلیل موفقیت نظام‌هایی که در بحث اجتماعی توفیقات خوبی دارند به این خاطر است که عقلای آن جامعه در حال برنامه ریزی و اداره هستند که همان شایسته سالاری به معنای واقعی است که مبنای آن نیز در قانون ما وجود دارد.

حسن پاشازاده، استاد دانشگاه و رئیس کانون وکلای آذربایجان شرقی نیز در ادامه اظهار کرد: حکمرانی شهروندی یک عبارت مرکبی است که در ادبیات فارسی آن را مترادف کلماتی نظیر حکومت کردن، مدیریت، راهبری، اداره کردن، ولایت و ...  می‌دانند.

وی افزود: بحث حکمرانی در دوران بعد از جنگ جهانی دوم رواج گرفت. جنگ جهانی دوم خرابی‌های گسترده‌ای به بار آورده بود که در این راستا دانشمندان و متفکران نظام کمونیستی وسویالیستی به این نتیجه رسیدند که این حجم از خرابی‌های زیرساختی، جانی و مالی یک دولت مقتدر و قوی می‌طلبد که تمامی زوایای زندگی مردم را در دست بگیرد و با تجمیع همه امکانات بر این مشکلات فایق آید.

وی ادامه داد: این نظریه تا آخر ۱۹۷۰ ادامه یافت و تا آن زمان فکر می‌شد که راه نجات مردم وجود دولت‌های مقتدر است. بر این اساس باید همه واحدهای تولیدی در اختیار دولت باشد و مردم زیرنظر این دولت بزرگ به اندازه کار و نیازش خرج کنند اما وقتی ضعف‌های این روند مشخص شد، اعتماد لازم بین مردم و حاکمان نیز کمرنگ شد.

پاشازاده گفت: در این حالت، دولت‌های بزرگ بخش عظیمی از بودجه خود را به تولیدات نظامی و فضایی اختصاص داده و از نیازهای روزمره مردم مثل غذا، مسکن و اشتغال غفلت کردند. این نارضایتی تشدید یافت و فساد دولت‌های بزرگ هم بیشتر شد بنا بر این مشخص شد که دیگر نظریه دولت‌های بزرگ جواب نمی‌دهد.

وی با تاکید بر این‌که حکمرانی خوب با سخنرانی ایجاد نمی‌شود، گفت: مولفه اصلی تحقق این حکمرانی، ایجاد زمینه و ساختار جلب مشارکت عمومی شهروندان است که اکنون در این زمینه ضعف بسیاری داریم. مردم باید بدانند که عوارض و مالیاتی که به شهرداری می‌دهند در کجا خرج می‌شود.

پاشازاده با اشاره به قانون شکنی‌های مردم در زمینه‌های مختلف و به خصوص فرار از عوارض و مالیات، اظهار کرد: قبح این عمل فروریخته و مردم به دنبال مشاور و کارشناسی می‌روند که تشویق کند، عوارض و مالیات ندهند در حالی که می‌توانند به جای آن سندهای خود را به درستی تنظیم کنند و سروقت مالیات و عوارض بدهند.

وی تاکید کرد: متاسفانه اکنون اگر شرکتی عوارض، حق بیمه، مالیات و سایر هزینه‌های خود را به درستی پرداخت کند توان رقابت با شرکت‌های هم سطحی که از پرداخت آن‌ها فرار می‌کنند، نخواهد داشت.

حجت الاسلام زعفرانچیلر، عضو شورای شهر تبریز نیز در ادامه با بیان این‌که در تعریف موضوع حکمرانی دچار تقلیل گرایی هستیم، اظهار کرد: حکمرانی و حکومت با هم تفاوت دارند. حکمرانی فرایندی است که می‌خواهد قدرت را خارج از اقتدار رسمی به حوزه اقتدار غیررسمی هم بکشاند. یعنی توافقی بین حوزه اقتدار رسمی حکومت و غیررسمی بخش خصوصی و جامعه مدنی ایجاد کند.

وی افزود: تا زمانی که این سه مولفه به صورت متوازن به هم گره نخورند یک تعریف ناسالم و کاریکاتوری از حکمرانی خواهیم داشت.

وی ادامه داد: در بحث شهروندی نیز اول باید بدانیم که شهروند کسی است که هم حق و هم تکلیف دارد در حالی که اکنون یک شهروند در ادارات ما فقط مکلف است و حق ندارد.

زعفرانچیلر گفت: وقتی توازنی بین حق و تکلیف برای شهروند ایجاد نکردیم، نمی‌توانیم به مرز حکمرانی خوب برسیم. حکمرانی محصول حکومت، جامعه مدنی و بخش خصوصی است.

فریدون بابایی اقدم، دیگر عضو شورای شهر تبریز نیز با بیان این‌که امیدواریم این نشست تنها به حالت یک جرقه‌ نباشد و فراگیر شود، گفت: بزرگترین چالشی که ما در بحث حکمرانی داریم این است که دولت بسیاری از ما مسئولان شهری را به رسمیت نمی‌شناسد.